AĞAÇ AYAK CAMİİ

Ulucanlar Caddesi üzerinde bulunan camii, geniş bir avlu içinde yer alır. Su basmanı kısmına kadar moloz taş malzeme, onun üzerine ahşap hatıllı ve tuğla kerpiç duvarlıdır. Kitabesi olmayan caminin 1705 tarihli olduğu tahmin edilmektedir. Cami, ahşap minberi, boyalı nakışları ile dikkati çeker. Ahşap işçiliği, geç devir üslubu gösteren desenleri ve alçı mihrap stili nedeniyle 17. yy sonu ile 18. yy başına tarihlenir. Eser ahşap boyamalı minberi ve mihrabı ile önem kazanan geç dönem Ankara eserleri için tipik bir yapıdır.



AHİ ELVAN CAMİ

Samanpazarı semtindeki Ahi Mahallesi, Koyunbaba Sokağı’nda yer alan bu çok sade görünümlü cami, meyilli bir kayanın üzerine inşa edilmiştir. Duvarlarının alt kısmı taş, üst kısmı kerpiç, iç yapısı ahşaptır. Çatısı günümüzde kiremitle örtülmüştür. Yakın senelerde yapılan tamir ile içi ve dışı tuğla kaplama ile onarılmıştır. İlk yapılışı 14. yy sonunda olup 15. yy başında yenilenmiştir. Dört sahanlı bazilikal plana sahip cami, büyük bir olasılıkla doğu giriş cephesinde tamamen yenilenerek bir sahanlık daralma görmüştür. Yenilenmiş olan minare, caminin kuzeybatısında duvara bitişik olarak yükselir. Kare kaidesi taş, silindirik gövdesi tuğladır ve tek şerefelidir. Dahilde ahşap düz örtü sistemi, bugün üzeri boyalı olan 12 ahşap sütun tarafından taşınır. Sütunlar düzenli aralıklarla yerleştirilmemiştir. Mermer sütun başlıkları korint ve dor tipi Roma dönemi devşirme malzemesidir. Cami içinde, kuzeyde yine ahşap olarak birinci sütun sırasına kadar uzanan bir alt kat ve ikinci sütun sırasına kadar uzanan bir üst kat mahfi li vardır. Sade giriş kapısı doğu cephesindedir. Kuzeyde üç mahfilde bugün kapalı olan bir kapı daha vardır. Ahşap minber güzel bir işçilik sergiler. Minber kitabesinden camiinin 1413 yılında yenilendiği, hamisinin Elvan ey Bin Mecduddin İsa olduğu, minberi Harputlu usta Mehmet Bin Beyazit’in yaptığı anlaşılmaktadır.



AHİ YAKUP CAMİ

İsmet Paşa Mahallesi Çamlıca Sokakta meyilli bir arazi üzerinde yer alır. Doğu cephesinde yer alan 11 basamaklı bir merdivenle çıkılan cami, taş temel üzerine kerpiçle yapılmış ve sıvanmış olup kiremit çatılı sade görünüşlü bir yapıdır. 1392 yılında Ahi Sinan oğlu Ahi Çelebi’nin oğlu Ahi Yakup imar ettirmiştir. 14. yy Ankara camileri için tipik olan mihrabı ile dikkati çeker. Yenilenme sonucu ilk karakterini kısmen kaybetmiştir.



SULTAN ALAADDİN CAMİ

İç Hisar Mahallesinde Aktaş Sokağının başında yer alan cami, basit görünümlüdür. Duvarları çok çeşitli devşirme antik malzemenin karıştırıldığı kesme ve moloz taş ile yapılmış olup, üzeri sıvalı, kiremit çatılı bir yapıdır. Minber kitabesine göre, burada yer alan ilk camii 1178 tarihlidir. 14. ve 15. yüzyıllar ile yakın zamanlarda yapılan tamirlerde esas karakterini kaybetmiştir. Selçuklu hükümdarı Alaaddin döneminde tamir gören cami bu sebeple Alaaddin Camii adını almıştır. Alaaddin Camii özellikle 1178 tarihini taşıyan minberi, son cemaat yerinde bulunan antik sütun başlıkları ve kapı üzerinde yer alan 14. ve 15. yy tamir kitabeleriyle önem kazanan bir eserdir. Yapılan araştırmalara göre 13. ve 14. yüzyıllarda yenilenerek tarihi kimliğini kaybetmiştir.



ASLANHANE (AHİ ŞERAFETTİN) CAMİ

Samanpazarı semti Aslanhane Mahallesinde yer alan caminin görünümü çok sadedir ve cami iyi durumda zamanımıza ulaşmıştır. Taş duvarlıdır ve bugün üzeri sivri kurşun kaplama çatıyla örtülmüştür. Caminin doğusunda bulunan türbe külliyesi duvarına gömülü antik aslan heykeli sebebiyle Aslanhane Camii olarak da anılır. 13. yy başında Ahi kardeşler tarafından yaptırılmış ve 1289–1290 yılları arasında tamir ettirilmiştir. Planı uzunlamasına beş sahanlı bazilikal tiptedir. Orta sahın yan sahınlardan biraz daha yüksek ve geniş tutulmuştur. Tek şerefeli minare, caminin kuzeydoğu duvarına bitişik olup, taş kare kaideli ve silindirik tuğla gövdelidir. Minare kaidesinde Roma devri malzemesi dikkati çeker. Haremin kuzeyinde yine ahşap olan kadınlar mahfili yer alır. Caminin biri doğuda biri batıda, diğeri de kuzeyde olmak üzere 3 girişi vardır. Camii içi ahşap Selçuklu camilerinin 13. yüzyıldan kalan güzel bir örneğini vermektedir.



CENABI AHMET PAŞA CAMİ

Mimar Sinan’ın Ankara’da tek eseri olan Cenabı Ahmet Paşa Ulucanlar semtinde yer alır. Tezkiret-ül Ebniye (Yapılar Tezkeresi, Mimar Sinan’ın Otobiyografyası Yazarı Şair Nakkaş Sai Mustafa Çelebi) ve Tuhfetü’l Mimarin adlı eserlerde bu caminin Mimar Sinan tarafından inşa edildiği belirtilmektedir. 1565 yılında Kanuni Sultan Süleyman’ın veziri ve Anadolu Beylerbeyi Cenabi Ahmet Paşa’nın ölümünden sonra yaptırılan cami, 1883, 1887 ve 1940 yıllarında onarım görmüştür. Ankara taşı ile yapılmış olan cami, kare (13,9x13,9) bir mekan üzerinde merkezi ve tek bir kubbesi ile klasik Osmanlı tarzını yansıtmaktadır. Son cemaat yeri dört mermer sütunun taşıdığı üç kubbe ile örtülüdür. Ortadaki kubbe biraz daha büyükçe, ikisi ise kısmen küçüktür. Beyaz mermerden yapılan mihrabı, mimberi ve giriş kapısı oldukça sadedir. Caminin sivri kemerli 32 penceresi, kubbenin oturduğu kasnak etrafında da 16 penceresi bulunur. Cami, avlusunda yer alan Cenabi (Hayali) Ahmet Paşa türbesi, Azimi türbesi ve bunların arkasında yer alan Osmanlı Mezarlığı ile bir külliye teşkil eder.



ÇİÇEKLİOĞLU CAMİ

Alpaslan Mahallesi, Göztepe Sokağı’nda yer alır. Kerpiç duvarlı, ahşap hatıllı, taş kaideli, kiremit çatılı bir yapıdır. Tavan sistemi, pencere üstü yazıları, mihrabı ile tipik 17. yy sonu ve 18. yy başı Ankara camilerinin en güzel örneğidir.



DİREKLİ CAMİ

Ulucanlar Caddesi’nde Develi, Direkli ve Ceylan sokakları arasında yer alır. Çok sade görünümlü, taş kaideli, kerpiç duvarlı ve sivri kiremit çatılı bir yapıdır. Caminin kitabesi yoktur. Mihrap stiline göre ilk yapılışı 15. yy, yenilenmesi 18. yy olan cami mihrabı haricinde bir önem taşımamaktadır.



ESKİCİOĞLU CAMİ

İstiklal Mahallesi, Eskicioğlu Sokağında yer alır. Taş kaideli, kerpiç duvarlı, ahşap hatıllı ve kiremit çatılı bir yapıdır. 1906–1907 yılları arasında tamir edilen cami, 17. yy sonu ile 18. yy Ankara camileri tipindedir.



HACETTEPE CAMİ

Hacettepe Sümer Mahallesi, Sarıkadın Sokağında bulunur. Kerpiç duvarlı, ahşap hatıllı, kaş kaideli ve kiremit çatılı sade bir yapıdır. Kuzeydoğuda ahşap bir minaresi vardır. Kadınlar mahfili ve tavanı son yüzyıllarda yenilenmiş olup günümüzde üzeri yağlı boyadır. Yenilenmiş olan bu camii 14. ve 15. yy tipindeki mihrabı ile önem kazanmaktadır.



HACI BAYRAM CAMİİ

Bayram Sokakta Augustus Meydanında yer alır. Taş kaideli, tuğla duvarlı kiremit çatılı bir camiidir. Planı uzunlamasına dikdörtgen olan cami, doğusunda Augustus Tapınağı duvarına, güneyde Hacı Bayram Türbesine dayanmıştır. Kuzeyde ve batıda haremin yarıdan fazlasını kaplayan son cemaat yeri sonradan ilave edilmiştir. Kare taş kaideli, silindirik tuğla gövdeli ve iki şerefeli minare türbenin güneydoğu duvarında yükselir. Dışta alt pencereler sivri kemerli taş nişlerle kuşatılmıştır. Alçı şebekeli üst pencereler sivri tuğla kemerlidir. Son cemaat yerinde, ayrıca; dikdörtgen ara pencereler sıralanır. Son cemaat yerinin güneye bakan çıkıntı duvarında yeşil sırlı tuğlaya benzer yağlıboya ile sülüs yazı ile “Kelime-i Tevhid“ yazılıdır. Harem tek sahınlıdır ve kasetleme işçiliği ile yapılmıştır. Ahşap tavanlıdır. Kuzeyde ahşap kadınlar mahfili yer alır. Tavan, kenarlarda çeşitli çiçek desenleriyle süslü bir pervaz ile çevrilidir. Haremde
duvarlar pencere üstlerine kadar, yenilenmiş olan çinilerle kaplıdır. Müezzin mahfi linin altında eski çiniler mevcuttur. Bunlar 18. yüzyıla ait Kütahya çinileridir. Kalıplama tekniği ile yapılmış
olan mukarnas nişli mihrap sonradan boyanmıştır. En dışta mukarnas frizi ile kuşatılmıştır. Tepesi mazgal gibi palmet yaprakları ile taşlanmıştır. İkinci bordürde neshi yazı ile “Kelime-i Tevhid“ tekrarlanır. Üçüncü bordür, yıldızlar meydana getiren çokgenlerle doldurulmuştur. Dördüncü bordür yine “Kelime-i Tevhid” in tekrarlandığı neshi yazı ile süslenmiştir. Taklit kündekari tekniği ile yapılmış ahşap üzerine boyalı minber kaliteli bir işçilik sergiler. Camide ahşap üzerine boyalı bütün nakışlar Nakkaş Mustafa tarafından yapılmıştır. Cami Haci Bayram Veli’nin torunlarından Mehmet Baba tarafından 1714 tarihinde tamir ettirilmiştir. İlk yapılışı 1427–1428 tarihlerinde olan camii, tavan, mihrap-minber işçiliği süslemesi, müezzin mahfili altındaki çinileri ve tavan yapımı ile tamamen 17. y.y. sonu, 18. y.y. başı Ankara camilerinin karakterini kazanmıştır. Tamir kitabesi de bunu gösterir. Hacı Bayram Camii Ankara’nın en önemli camilerindendir.



HACI ARAP CAMİİ

Samanpazarı semti Asker Sokağında bulunur. Taş kaideli, ahşap hatıllı, kerpiç duvarlı ve çok sade bir yapıdır. Mihrap stiline göre 14. veya 15. yüzyıldan kalma bir eser olduğu tahmin edilmektedir. Planı enine dikdörtgen olup doğuya doğru büyütülmüştür ve minaresi yoktur. Mihraplar haricinde yenilenmiş, eski karakterini kaybetmiş bir camidir.



İBADULLAH CAMİİ

Doğanbey Mahallesi Çerkez Sokak’ta bulunur. Taş kaideli, ön cephesi tuğla duvar örgülü, ahşap hatıllı, yan duvarları kerpiç ve kiremit çatılı bir eserdir. Kitabesi yoktur. Planı uzunlamasına dikdörtgen şeklinde olup son cemaat yeri vardır. Caminin silindirik tuğla gövdeli, tek şerefeli minaresi haremin kuzeydoğusunda yükselir. Ortada yer alan daha küçük üç sivri tuğla kemerli son cemaat yeri bugün kapatılmıştır. Cami cephe düzeni, tavan işçiliği, mihrap ve tavan stili bakımından 17. yy sonu veya 18. yy tarihlenen bir eserdir. Yapılan tamirler sonucu bezemeler değerlerini kaybetmişlerdir.



KARACABEY CAMİİ

Sümer Mahallesi, Samsun Sokakta yer alır. Türbesi, çeşmesi ve Hamamönü semtinde yer alan Çift Hamamı ile birlikte bir külliyedir. Günümüzde ortadan kalkmış olan hamamın yanında iki medrese, cami yanından Hacettepe’ye kadar uzanan ambarlarla birlikte külliye çok geniş bir alan kaplar. Taş ve tuğla karışımı bir yapıdır. Üzeri kiremit çatıyla kaplıdır. Ankara’nın en önemli dini yapılarındandır. Bu camii beş kubbeyle örtülüdür. Çokgen gövdeli tuğla minare ile yükselir. Şerefeden sonrası yenilenmiştir. Minare kaidesi yarıya kadar kesme taşlı, yarıdan sonra minarenin pabuçluk kısmını meydana getirmek üzere tuğladandır ve her yüzde iç içe çift sıra nişlere sahiptir. Minaresi sırlı tuğla ve çini işçiliği ile önemli bir örnektir.



KURŞUNLU CAMİİ

Samanpazarı semtinde Anafartalar Caddesi üzerinde Daracık köşesinde yer alır. Taş duvarlı, arada üçer tuğla sıralı, kubbesi kurşun kaplı klasik Osmanlı camilerindendir. Kitabesi olmayan caminin planı kare mekan üzerine kurulmuş olup, merkezi kubbelidir ve son cemaat yeri vardır. Ahşap minber yan aynalıklarla dikdörtgen panolara bölünmüştür. Plan tipi, duvar örgüsü ve mihrap stili yönünden 16. yy Ankara camilerindendir.



TABAKHANE CAMİİ

Bentderesi Mahallesinde yer alır. Taş kaideli, ahşap hatıllı, kerpiç duvarlı ve kiremit çatılı sade bir yapıdır. Planı uzunlamasına dikdörtgendir. Doğuda silindirik yinelenmiş minaresi vardır. Eski minarenin kare kaidesi kıble duvarına bitişik, kesme ve taş tuğladır. Kuzeydeki camiye giriş yapısı yenilenmiştir. Haremin kuzeyinde iki taraftan altışar ahşap destekle taşınan ahşap karınlar mahfili yer alır. Kitabesine göre 1900–1901 yılları arasında Necmeddin’in torunlarından Şükrü Efendi tarafından yenilenmiştir. Buna göre, ilk yapılış 18. yy olmalıdır. Cami eski özelliğini kaybetmiş Ankara yapılarındandır.



TACETTİN CAMİİ

Hamamönü semtinde Sümer Mahallesi Taçlı Sokakta Karacabey İmareti yakınında bulunan cami aynı adı taşıyan türbeye bitişiktir. Kesme taş duvarlı olup, kiremit çatılıdır. Planı uzunlamasına dikdörtgen olup, son cemaat yeri vardır. Türbe batısında yer alır. Kuzeybatısında yükselen kare kaideli, silindirik gövdeli minaresi taştan yapılmıştır. 1901–1902 yılları arasında Abdülhamit tarafından yaptırılmıştır.



ZİNCİRLİ CAMİİ

Ulus’ta Anafartalar Caddesinde bulunur. Taş kaideli, tuğla gövdeli, üzeri kiremit çatılı bir yapıdır. İlk yapılış tarihinin 17. yy ortaları veya sonu olduğu tahmin edilmektedir. Kuzeyde tek kapı ile girilen harem tek sahınlıdır. Cami içinde asılı bulunan bir levhadan 1879–1880 yılları arasında tamir edildiği öğrenilmiştir. Bu levhada “Şeyhülislam Ankaralı Mehmet Emin Efendi’nin mamuresini 1879–1880 yıllarında Ankara Valisi Hurşit Paşa tamir ettirdi“ denilmektedir. Caminin kasetleme işçiliği ile yapılmış ahşap tavanı, minberi, mihrabı ve cephe düzeni
Ankara’nın 17. yy sonu ve 18. yy camileri ile birlik gösterir. 1865 yılından Vakfi yesi olan Suluhan ve 17. yüzyıldan kalan Hasan Paşa Hamamı Zincirli Camiine vakıf olarak yapıldığına göre, Zincirli Camiinin de 17. yy ortalarında ya da ikinci yarısında yapılmış olması gerekir.